อาการท้องเสียในสัตว์เลื้อยคลาน

การประเมินสภาพของอาการท้องเสียในสัตว์เลื้อยคลานนั้น อย่างแรกเราต้องทราบอย่างแน่นอนก่อนว่า สัตว์มีอาการท้องเสียอย่างแท้จริงหรือไม่ ซึ่งคนเลี้ยงหรือเจ้าของสัตว์อาจจะพบอะไรบางอย่างซึ่งคิดว่าเป็นมูลของสัตว์นั้น โดยไม่ทราบว่าสภาพปกติเป็นอย่างไร ซึ่งสิ่งที่พบนั้นอาจจะเป็นอาเจียน, ปัสสาวะ หรือน้ำมูกของสัตว์ก็ได้ และถ้ามันเป็นมูล และมีอาการท้องเสียมันก็จะต้องถูกประเมิน โดยต้องทราบก่อนว่าสภาพปกติของมูลในสัตว์ชนิดนั้น ๆ เป็นอย่างไร ยกตัวอย่างเช่นในงูพวกเหลือม, หลาม ก้อนมูลปกติจะค่อนข้างแข็งเป็นก้อน แต่ใน Indigo snake และพวกงูเห่า (Cobra) จะมีมูลที่ค่อนข้างนิ่ม, เหลว ซึ่งสภาพมูลปกติในพวกงูเห่านี้ถ้าพบในพวกงูเหลือม, หลาม ก็บ่งชี้ได้ว่ามีอาการท้องเสียเกิดขึ้น

การวินิจฉัยอาการท้องเสียต้องตั้งอยู่บนพื้นฐานที่ต้องทราบประวัติ และมีการตรวจทางกายภาพทั่วไปเป็นอย่างดี และพยายามทราบว่าระยะเวลาที่เกิดอาการขึ้นเมื่อใด, เหตุใดต้องเข้ารับการรักษา, ลักษณะทั่วไปของมูลที่เกิดการท้องเสียนั้นเป็นอย่างไร, การเกิดอาการท้องเสียนั้นเกี่ยวข้องกับอาหารการกินของสัตว์ หรือ ความเครียดที่เกิดขึ้นกับสัตว์หรือไม่, มีอาการอื่นเกิดขึ้นร่วมกับการท้องเสียหรือไม่ เช่น ไม่กินอาหาร, อาเจียน รวมทั้งเคยได้รับการรักษามาก่อนหรือไม่ และถ้าเคยผลการรักษาเป็นอย่างไร

ในการรักษาสัตว์เล็กทั่วไป (สุนัข, แมว) อาการท้องเสียจะแบ่งประเภทได้โดยอาศัยกลไกการเกิดอาการหรืออาศัยสาเหตุ แต่ข้อมูลปัจจุบันยังไม่สมบูรณ์พอในการที่จะจำแนกระดับของอาการท้องเสียในสัตว์เลี้อยคลานได้

แต่อย่างไรก็ตามเราพอจะพิจารณาแบ่งแยกอาการท้องเสียในสัตว์เลี้อยคลานได้เป็น

1.เฉียบพลัน

2.เรื้อรัง

ท้องเสีย แบบเฉียบพลัน จะเกิดอาการอย่างเฉียบพลันและมีระยะเวลาการเกิดสั้น และอาจจะหายไปเองได้ ส่วนท้องเสีย เรื้อรังมักจะรุนแรงกว่าและทำให้เกิดการสูญเสียน้ำได้มากกว่า ซึ่งมีผลทำให้เกิดความไม่สมดุลของ

กรด-เบสในร่างกายได้ การเกิดท้องเสียอย่างเฉียบพลันมักจะเกิดขึ้นร่วมกับการอาเจียน ความแตกต่างระหว่างอาการท้องเสียจากลำไส้ใหญ่และลำไส้เล็กมีการศึกษาอย่างแพร่หลายในสุนัขและแมว แต่ในสัตว์เลื้อยคลานยังไม่เป็นที่แพร่หลายนัก แต่พบว่า

- การเกิดท้องเสียจาก ลำไส้เล็ก มักมีไขมันในมูลและมีอาการท้องอืดร่วมด้วย
- การเกิดท้องเสียจาก ลำไส้ใหญ่ มักมีเลือดปนในมูลและมีการเพิ่มของมูกในมูล

เวลาในการเคลื่อนที่ของอาหารผ่านระบบย่อยอาหารในสัตว์เลื้อยคลาน จะยาวนานกว่าในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมและแปรผันไปตามชนิดของสัตว์เลื้อยคลาน

สาเหตุของการเกิดท้องเสีย อาจจะมาจากปรสิตต่างๆ เช่น พวกพยาธิ, โปรโตซัว, รวมทั้งเชื้อบิดต่างๆ เช่น Eimeria หรือ Amoeba โดยมูลที่ออกมาอาจมีมูกเลือดด้วย หรือ การเกิดทางเดินอาหารอักเสบจากแบคทีเรียพวก Salmonella spp., Shigella spp. และ Proteus spp. ซึ่งมักจะมีอาการท้องเสียร่วมด้วย ส่วนสาเหตุอื่นๆ ของการเกิดท้องเสีย เช่น จากเชื้อไวรัส โดยมีรายงานการติดเชื้อ parvovirus ใน colubrid snake พบ adenovirus ใน rat snake และมีรายงานจำนวนน้อยเกี่ยวกับการเกิดลำไส้อักเสบจากเชื้อรา อาการท้องเสียอาจเกิดขึ้นได้จากการใช้ยาบางตัวซึ่งเป็นผลข้างเคียง หรือเกิดจากอาหารไม่เหมาะสม เช่น พวกผลิตภัณฑ์จากนม

การเกิดอาการท้องเสียอันเนื่องมาจากการจัดการ มักจะมีสาเหตุเกี่ยวกับอุณหภูมิที่สัตว์อยู่นั้นว่าร้อนหรือเย็นเกินไป การกินอาหารมากเกินไปจนเกินกำลังการย่อยของสัตว์ หรือการกินอาหารที่เกิดการเน่าเสีย

การเปลี่ยนอาหาร ก็เป็นสาเหตุทำให้ท้องเสียได้ ตัวอย่างเช่น การให้ลูกไก่กับงูซึ่งตามปกติกินหนูเป็นอาหารประจำ หรือในสวนสัตว์บางแห่ง ซึ่งมีเต่าบกขนาดใหญ่ และเลี้ยงไว้ภายนอกให้เล็มหญ้าได้ในช่วงที่อาการอบอุ่นของปี เมื่อเก็บเข้ามาภายในที่เลี้ยงในช่วงฤดูหนาว และให้อาหารที่มีความแตกต่างและมีความชื้นสูง เช่น ผลไม้ต่างๆ ก็จะทำให้มีอาการท้องเสียได้ รวมทั้งการมีสิ่งแปลกปลอม (Foreign Body) เข้าไปในระบบย่อยอาหารก็เป็นสาเหตุทำให้เกิดท้องเสียได้ โดยเฉพาะเกิดจากการเลือกวัสดุรองพื้น (Substrate) ที่ไม่เหมาะสม

การวินิจฉัยเบื้องต้น สามารถทำได้โดยการตรวจไข่ปรสิตในมูล การตรวจสอบมูลทางกายภาพและการเพาะเชื้อ การตรวจทางรังสีวิทยา การเพาะเชื้อแบคทีเรีย ขั้นต่อไป อาจทำการผ่าตัดและการตัดชิ้นเนื้อเยื่อออกมาตรวจ

การรักษา มีจุดมุ่งหมายเพื่อจัดการและกำจัดอาการท้องเสีย ถ้าตรวจพบพวกปรสิต, พยาธิ ก็ควรจัดการกำจัดโดยการเลือกใช้ยาถ่ายพยาธิที่เหมาะ ถ้าตรวจพบว่าแบคทีเรียหรือเชื้อราเป็นสาเหตุ ก็เลือกใช้ยารักษาที่ฆ่าเชื้อรา, แบคทีเรียที่เหมาะสม ถ้าอาการท้องเสียนั้นเกิดจากการจัดการที่ไม่ดี ก็ควรประสานกับเจ้าของ, คนเลี้ยงเกี่ยวกับการปรับปรุงการจัดการและสภาพแวดล้อมให้ดีขึ้น (ความสะอาด, อาหาร, อุณหภูมิ) ควรจะได้มีการให้สารน้ำทางปากหรือทางอื่นถ้าจำเป็นหรือในกรณีที่มีการขาดน้ำมาก การใช้ยาซึมหรือยาอื่นๆที่ลดการเคลื่อนไหวของระบบทางเดินอาหารก็เป็นอีกวิธีหนึ่งที่ลดอาการได้ ถ้าอาการไม่ตอบสนองต่อการรักษา ให้กลับมาวิเคราะห์การวินิจฉัยโรคอีกครั้ง และทำการรักษาอย่างใกล้ชิดถี่ถ้วน

เอกสารอ้างอิง

MADER R.. DOUGLAS : reptile medicine and surgery.

W.B. SAUNDERS COMPANY.PHILADELPHIA,1996, pp. 364-3


By: อาจารย์ นายสัตวแพทย์ ตุลยวรรธ สุทธิแพทย์